Xalqaro axborotlar bazalari(XAB) faniga kirish

Muallif: D.Ahmadaliev

Ilmiy manba’larni yuritish va xisoblash ma’lumotlari bazasi (Наукометрические база данных) – bu bibliografik ko’rinishdagi ma’lumotlar bazasi bo’lib, turli adabiyotlar, maqolalar, patentlar, tezislar va kitoblarning bibliografik ma’lumotlarini saqlash, izlash, ko’rib chiqish va (manbaaning) jamiyatga xissasini kuzatib boorish imkonini beradi.
Xozirda, Axborot Kommunikatsiya Texnologiyalari(AKT)ning rivoji sababidan, XAB soxasida ham yangi imkoniyatlar yaratilib bu soxa bir muncha rivojlangan bo’lsada, biroq axborotlar bazasi XIX asrning 70-yillarida Fransiyada yaratilgan(Tursunov 2019). Tarixda birinchi marotaba 1873 yuridik maqolalarni sitatalash indeksi – Shepard’s Citations, shuningdek 1879 yilda tibbiyot soxasidagi ilmiy maqolalar va nashrlar indeksi – Index medicine yaratildi. 2020 yilda yaratilganiga 56 yil to’lgan E. Garfield ning Science Sitation Index (Adabiyotlarga iqtibopslar ko’rsatgichlari) esa xosirdagi eng prestigious – e’tiborli sitatalash indeks hisoblanadi. Uning muntazam chop etilishi AQSh ning Institute for Sicientific Information (ISI) tomonidan 1964 yildan boshlangan.
Sotsiologlarning aytishicha havolalar – bu o’ziga xos valyuta bo’lib, qaysiki olimlar o’zining hozirgi yoki o’tmishdagi faoliyat yuritgan olimlarga to’lanadigan “hazina” hisoblanadi. Olimlar qilgan tadqiqotlari natijalarini yoki yozuvchilar o’z maqolalarini ommaga intellektual manbaa sifatida tayyorlash vaqtida shu manbaaga aloqador boshqa manbaalarni yoki o’sha soxaga xissa qo’shgan avvalgilariga havolalar keltiradi va foydalanilgan adabiyotlari ro’yxatiga qo’shadi yoki iqtiboslik beradi.
Iqtiboslar yoki havolalar manbaa soxasining joriy sferasini va muayyan tarmoqlaga tegishli ekanini ko’rsatibgina qolmasdan, shu bilan bir qatorda unga asos yoki dastak sifatida qo’llab quvvotlovchi vazifasini ham o’taydi. Qolaversa, iqtibos keltirish – bu avvalgi qilingan ishlar va nashrlarning mualliflariga o’z ishingizda e’tibor ko’rsatish, ijod qiluvchi insonning intellectual qarzi hisoblanadi(Tursunov 2019).
Nasrlar iqtiboslik keltirish sabablari:

• Xissasini tan olish;
• Shaxsiy ishini yoki boshqalar ishini to’g’rilash;
• Avvalgi ishlarni tanqid qilish;
• Ushbu mavzuga oid qo’shimcha adabiyotlarni ko’rsatish;
• Avvalgi ishlarni tanqiq qilish yoki tan olmaslik;
• Ma’lumotlarni tasdiqlash;
• Hurmat keltirish.

Наукометрия (ilmni o’lchash) - ilm-fan evolutsiyasini o’rganuvchi fan sohasi bo’lib, unda ilmiy axborotlar statistik qayta ishlovlar hamda ko’p sonli o’lchovlar orqali o’rganiladi. Ushbu termin (Mulchenko 1969) ning monografiyasida birinchi marta ishlatilgan.
Xalqaro ilmiy ma’lumotlar bazalarida ilmni o’lchash uchun ishlatiluvchi asosiy indikatorlari quyidagilar:

• Nashrning umumiy soni;
• Nashrga qilingan iqtiboslar soni;
• Muallifning nashriga o’zi tomonidan qilingan iqtiboslar soni;
• Umumi sarlavha ostidagi nashrlar soni;
• Yil davomida qilinga iqtiboslarning soni;
• Nashr etuvchining impakt-faktori.

Footnote
Bibliografik ma'lumot – ma’lumotlar bazasida indekslangan (ro’yxatiga kiritilgan) manbaaning bo’shlang’ich ba’zida esa batafsil ma’lumotidir. Ular quyidagilarni o’z ichiga olishi mumkin, masalan: maqola nomi, muallifi, nashr etilgan yoki (ommaga) e’lon qilingan sanasi, nashriyot nomi, betlar soni va x.k.

Foydalanilgan adabiyotlar
Mulchenko, V. V. N. Z. M. (1969). Наукометрия: Изучение науки как информационного процесса.
Tursunov, S. K. (2019). Xalqaro axborot bazalari bilan ishlash. Toshkent, TDPU.

Created: 2020, Dec 6th

Raqamli texnologiyalar faniga kirish

Muallif: D.Ahmadaliev

Raqamli "Digital" so'zi lotincha - digitus - “barmoq” so’zidan kelib chiqqan va hisoblash uchun eng qadimgi vositalardan biriga ishora qiladi. Axborot raqamli formatda saqlanganda, uzatilganda yoki uzatilayotganda, u raqamlarga aylantiriladi - eng oddiy mashina darajasida "0 va 1". Ushbu mavzuning mazmunida ushbu atama mikroprotsessorlardan foydalanishga asoslangan texnologiyani anglatadi; shuning uchun kompyuterlarga bog'liq bo'lgan Internet va ilovalar, shuningdek videokamera kabi boshqa qurilmalar va telefonlar yoki shaxsiy raqamli yordamchilar kabi mobil qurilmalar. Kiber makonga kirish, raqamli audio / video va axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan (AKT) foydalanishni ta'minlaydigan qurilmalardan foydalanishga olib keladi. O'rnatish, birlashtirish, STEM va boshqa texnologik tizimlar uchun zarur bo'lgan elektron texnologiyalarni taqdim etish va ulardan foydalanish. Raqamli texnologiyalar, shuningdek, texnologiya sanoatida qo'llaniladigan ish printsiplari, jarayonlari va standartlarini o'z ichiga oladi. Raqamli texnologiyalar raqamli shaklda ma'lumotlarni yozib oluvchi, qayta ishlashovchi, qabul qilib uni uzatish yoki namoyish qilish uchun moslama yoki dasturdir. Raqamli texnologiyani amalga oshirishda ikkilik hisoblash kodi orqali ishlaydigan har qanday texnologik qurilma, masalan, mobil telefonlar, planshetlar, noutbuklar, kompyuterlar va boshqalar qo’llaniladi.
Raqamli texnologiyalar - analog texnologiyadan farqli o'laroq - barcha signallarni (masalan, tovushlar, rasmlar, ma'lumotlar) 0-1 shaklidagi yozuvlariga asoslangan hisoblash qurilmalari, aloqa va tarkibni o'z ichiga oladi. Kompyuterda ishlatiladigan yoki kompyuterda tarqatiladigan har qanday ma'lumot raqamli texnologiyalar deb nomlanadi. Raqamli texnologiyalar ijodkorlik va axborotni tarqatish darajasini oshirishi mumkin.
Raqamli texnologiya 9 ta asosiy komponentlardan iborat. Sizning biznesingiz turiga va sohangizga qarab, ularning ba'zilari boshqalarga qaraganda sizga ko'proq mos keladi. Muhimi, raqobatbardosh bo'lib qolish, shuning uchun raqamli texnologiyalardan qanday foydalanishlarini bilish uchun o'zingizning sohangizdagi boshqa shunga o'xshash korxonalarni tadqiq qilish yaxshi fikr. Hech bo'lmaganda raqobatchilaringiz qilayotgan ishlar bilan hamqadam bo'lishni maqsad qiling.
1. Onlayn mavjudlik
Sizning onlayn mavjudligingiz jamiyat va boshqa korxonalar sizning biznesingizni Internetda qanday va qaerda ko'rishlarini anglatadi. Sizning onlayn ishtirokingiz quyidagilarni o'z ichiga oladi: sizning biznes veb-saytingiz, mobil veb-saytingiz yoki kampaniyaning mini-saytiSizning biznes veb-saytingiz, mobil veb-saytingiz yoki kampaniyaning mini-sayti ijtimoiy tarmoq profillari (Linkedlin, Fecebook, Twitter, YouTube va boshqalar) korporativ reklama profillari (masalan, Yellow Pages Online yoki TrueLocal kabi saytlarda) havolalar, ma'lumotlar, sharhlar yoki boshqa korxonalarning veb-sayt paydo bo'lgan maqolalar.
2. Raqamli marketing.
Raqamli marketing - bu onlayn manbalar va vositalardan foydalangan holda o'z biznesingizni targ'ib qilishdir. Raqamli marketingda ishlatiladigan vositalarga veb-saytlar, mikro-saytlar, mobil ilovalar va ijtimoiy media platformalar kiradi. Bularga onlayn banner reklamalari, qidiruv tizimi marketingi, Facebook reklamalari, LinkedIn reklamalari, bloglar, mehmonlar bloglari, axborot byulletenlari, elektron pochta marketingi, mobil banner reklamalari va elektron kitoblar kirishi mumkin.
3. Internet orqali sotish.
O'zingizning biznesingizda onlayn savdo-sotiqdan foydalanish mijozlarga o'zingiz xohlagan vaqtda, hatto sizning do'koningiz eshiklari yopiq bo'lsa ham sotib olishlariga imkon beradi. Onlaynda sotish odatda ish vaqtini qisqartirishga yordam beradi va xodimlarni biznesning boshqa joylariga yo'naltirishga imkon beradi.
4. Mijozlarning o'zaro ta'siri.
Mijozlarning o'zaro aloqasi - bu mijozlarga sizning biznesingizga xohlagan vositasi - mobil qurilma, statsionar kompyuter, an'anaviy telefon qo'ng'irog'i yoki ijtimoiy tarmoq orqali kirish huquqini berishdir. Xaridor qidirayotgan ma'lumot, xizmat yoki mahsulotni topish uchun minimal harakatlarni talab qilishi kerak.
Mijozlar bilan aloqangizni qo'llab-quvvatlash uchun sizga yordam berish uchun mijozlar bilan munosabatlarni boshqarish (CRM) tizimidan foydalanishingiz mumkin: mijozlaringiz haqidagi ma'lumotlarni to'plash va yig'ish kontaktlarni kuzatib borish, haqida ko`proq bilib oling. 5. Onlayn xavfsizlik.
Onlayn xavfsizlik, ayniqsa, kichik biznes uchun juda muhimdir, chunki bu sizning virtual aktivlaringiz - kompyuterlar va fayl serverlarida saqlanadigan ma'lumotlar va ma'lumotlar - odatda eng qimmatli va ko'pincha almashtirib bo'lmaydigan aktivlardir. Onlayn xavfsizlik quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin: Kompaniya ma'lumotlariga kirish va saqlash, raqamli texnologiyalardan foydalanish va mijozlar bilan ishlash bo'yicha xodimlar siyosati bulutga asoslangan zaxira tizimlari (qo'shimcha ma'lumot olish uchun quyidagi 'Bulutli hisoblashga qarang) xavfsiz dasturiy ta'minot va to'lov tizimlari.
6. Ta'minlovchining o'zaro ta'siri.
Raqamli iqtisodiyotda faol bo'lish sizning yetkazib beruvchilar bilan potentsial munosabatlarni o'rnatish uchun global va milliy bozorlarga kirish imkoniyatini, shuningdek etkazib beruvchilar bilan o'zaro aloqalarni yanada samarali amalga oshirish imkoniyatini anglatadi. Sizning biznesingiz yetkazib beruvchilarni Internet orqali sotib olishdan foyda ko'rishi mumkin, ayniqsa sizning yetkazib beruvchilaringiz o'z mahsulotlarini, xizmatlarini va narxlarini Internet orqali taqdim etish uchun raqamli yechimlarni qabul qilgan bo'lsa.
7. Mobil asosidagi echimlar.
Sizning mobil telefoningizga asoslangan yechimlarni integratsiyalashtirish quyidagi strategiyalarni o'z ichiga olishi mumkin: Mobil tijorat - mijozlarga mobil telefon yoki planshet orqali operatsiya qilish imkoniyatini berish, mobil veb-saytlar, javob beradigan veb saytlar, ular mobil telefon yoki planshet ekranining o`lchamiga mos keladi. Mobil ilovalar- foydalanuvchilarga aniq vazifalarni bajarishda yordam beradigan maxsus ishlab chiqilgan mobil ilovalar (ilovalar). Ilovalar tashqi (mijozlarga yo'naltirilgan) yoki ichki (ya'ni xodimlarga qaratilgan bo'lib, ularga biznesni yanada samarali olib borishga yordam beradi) bo'lishi mumkin.
8. Texnologiya orqali samaradorlik.
Uskuna (planshetlar, kompyuterlar, aqlli telefonlar, serverlar va boshqalar) yoki dasturiy ta'minot (elektron pochta marketingi, CRM tizimlari, biznesni boshqarish dasturlari) bo'lsin, kerakli raqamli texnologiyalardan to'g'ri foydalanish, xodimlar bilan ta'minlash orqali sizning ish haqingizni kamaytirishi mumkin. O'z ishlarini yanada samarali va samarali bajarish imkoniyati. Amaliyotga ma'lumotlarni tezroq qayta ishlash, ma'lumotni osonroq olish va hatto tegishli vazifalarni to'liq avtomatlashtirish orqali o'z biznesingizni qisqartirish kiradi. Sizning biznesingiz qanday ishlashini ko'rib chiqing va vaqtni tejash va daromadingizni oshirish uchun qaysi texnologiyalar sizning biznesingizga foyda keltirishini aniqlang.
Sizning biznesingiz xarajatlarining pasayishiga inson resurslari va moliya kabi ish jarayonlarini Internet orqali ko'chirish orqali erishish mumkin. Bu ma'muriy xarajatlarni kamaytirishi va xodimlarning faolligini oshirishi va ma'lumot almashish usullarini yaxshilashi mumkin. Masalan: siz qanday qilib avtomatlashtirsangiz, tejashga olib keladigan raqamli texnologiyalarni joriy qilishingiz mumkin: vaqt jadvallarini boshqarish va to'lash reja va resurs ishlari ofis materiallari va ish yuritish materiallariga buyurtma berish ro'yxatlarni boshqarish va ketishning real vaqt ish faoliyatini baholashni ta'minlash.

Foydalanilgan adabiyotlar

    1. Ayupov R.H., Tursunov S.Q., Raqamli texnologiyalar: Innovatsiyalar va rivojlanish istiqbollari. Monografiya. Toshkent, “Nodirabegim”. 2020. – 375 b.
    2. Gulyamov S.S., Raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari. O’quv qo’llanma. Toshkent, “Iqtisod-moliya”, 2019,  - 379 b.
    3.  Balatabayeva G.R., O’zbekistonda elektron biznesning rivojlanish istiqbollari. _________. Toshkent, “Format poligraf”, 2016. - 205 b.
    4. Ayupov R.H., Balatabayeva G.R., O’zbekistonda innovatsion iqtisodiyotni shakllantirish muammolari va yechimlari. Monografiya. Toshkent, “Iqtisod-moliya”. 2015. – 144 b.

  

Created: 2020, Dec 14th